Audience: youthworker, teachers

Οδηγός Εκπαίδευσης στα Μέσα, για εκπαιδευτές και συντονιστές νεανικών ομάδων (EMELS)

Η πρόσφατη ανάδειξη των διαφόρων ψηφιακών Mέσων έχει αναμφίβολα αλλάξει τον τρόπο και την ένταση με την οποία ζουν, επικοινωνούν, μαθαίνουν, δουλεύουν και χαλαρώνουν οι νέοι. Λόγω αυτής της ευρύτατης διάδοσης, συχνά θεωρείται ότι κάθε νέος μπορεί με ευκολία και άνεση να χρησιμοποιεί τα ψηφιακά Μέσα, είτε να μάθει πώς να το κάνει. Γνωρίζουμε όμως όλες τις παραμέτρους αυτής της σχέσης τους με τον κόσμο της εικόνας και την ψηφιακή επικοινωνία;

Ως επαγγελματίες της εκπαίδευσης στα Μέσα επικοινωνίας διαπιστώσαμε ότι στον τομέα των εκπαιδευτικών δράσεων με παιδιά και νέους σημειώθηκαν θετικά βήματα. Παράλληλα υπάρχει μεγάλη ανάγκη ενός κοινού πλαισίου αναφοράς για το τι σημαίνει «να είμαστε ψηφιακά εξοικειωμένοι» σε έναν ολοένα πιο ψηφιοποιημένο κόσμο. Θεωρήσαμε ότι είναι απαραίτητο να προσφέρουμε στους νέους ένα βασικό σύνολο δεξιοτήτων που δίνει εφόδια για την ευημερία τους σε αυτήν την ψηφιοποιημένη κοινωνία. Στόχος μας είναι να μπορούν να εξελιχθούν, αξιοποιώντας τα ψηφιακά Μέσα και να αποκτήσουν ενεργό ρόλο στην κοινωνία ώστε να μπορέσουν να την διαμορφώσουν.

Το European Media Literacy Standard for Youth Workers (EMELS), προσφέρει στους εκπαιδευτές και εμψυχωτές νέων ένα εργαλείο για τη βελτίωση του “ψηφιακού γραμματισμού” των νέων. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε διαφορετικά περιβάλλοντα: οργανώσεις ή υπηρεσίες για τη νεολαία, πολιτιστικούς και εκπαιδευτικούς οργανισμούς, άτυπες ομάδες, δημόσιες αρχές.

Το EMELS συγχρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα Erasmus + της Ευρωπαϊκής Ένωσης με εταίρους του : FundacjaNowoczesnaPolska από την Πολωνία, JFF από τη Γερμανία, Centro Zaffiria από την Ιταλία, Karpos από την Ελλάδα, Ariel Trust από το Ηνωμένο Βασίλειο και Imec and Evens Foundation από το Βέλγιο.

Ο Οδηγός

Ο οδηγός EMELS περιγράφει την παιδεία στα Μέσα ως μια διαδικασία προετοιμασίας για όποιον θέλει να κατανοήσει σφαιρικά τα ψηφιακά Mέσα και να γίνει συνειδητός χρήστης. Ο οδηγός έχει οργανωθεί σε 5 γενικές ενότητες γνωστικών πεδίων: Πληροφορίες και δεδομένα, Δημιουργική χρήση των Μέσων και Επικοινωνία, Αντίσταση και Ενδυνάμωση του χρήστη, Κατανόηση των τρόπων που τα παιδιά και οι νέοι χρησιμοποιούν τα Mέσα, Δεξιότητες επιμόρφωσης και δια βίου μάθηση.

Στη συνεχεία αναπτύσσεται σε 16 ειδικότερες δεξιότητες, που επεξηγούνται με πρακτικά παραδείγματα γνώσεων, ικανοτήτων και συμπεριφορών. Οι ενότητες αυτές συνοδεύονται από παραδείγματα καλών πρακτικών και ανάλογο εκπαιδευτικό υλικό.

Τι προσφέρει o Οδηγός EMELS στους εκπαιδευτές και συντονιστές νεανικών ομάδων;

Αυτό το πλαίσιο δεξιοτήτων συμβάλει στο διαρκή διάλογο σχετικά με την κατανόηση και την ανάπτυξη των ψηφιακών δεξιοτήτων των νέων. Ο Οδηγός υποστηρίζει τις ψηφιακές πρωτοβουλίες καταγράφοντας τις διαφορετικές πτυχές της σχέσης μας με τα Μέσα επικοινωνίας, τις ταυτότητες που διαμορφώνουμε μέσα από αυτά, τον τρόπο που μπορούμε να τα αξιοποιήσουμε για να εκφραστούμε και να δημιουργήσουμε σχέσεις. Ακόμα εντοπίζει τον τρόπο που ερμηνεύονται αλλά και χειραγωγούνται τα μηνύματα, υπογραμμίζει τις εκφραστικές και τεχνικές διαστάσεις των ψηφιακών μέσων που συχνά μας δυσκολεύουν αλλά στην ουσία μας επιτρέπουν να πειραματιστούμε δημιουργικά. Τέλος, διατυπώνει κάποιες βασικές αρχές για τον ιδιαίτερο τρόπο χρήσης τους από τους νέους και επισημαίνει κάποιες παιδαγωγικές αρχές δράσης με ομάδες. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για να:

  • Αυτοαξιολογήσουμε τις ψηφιακές μας δεξιότητες και γνώσεις
  • Να εκτιμήσουμε τις ψηφιακές δεξιότητες άλλων (εκπαιδευτών ή νέων)
  • Να ορίσουμε μαθησιακούς στόχους και ευκαιρίες μάθησης
  • Να σχεδιάσουμε και να οργανώσουμε δράσεις με νέους

Οδηγίες για την υιοθέτηση/ εφαρμογή

Παρ’ ότι ο Οδηγός αντικατοπτρίζει τις απόψεις και τα σχόλια πολλών διαφορετικών φορέων, η εφαρμοσιμότητά του δεν έχει ακόμα δοκιμασθεί. Αλλά θα πρέπει να δοκιμαστεί στην πράξη καθώς πρόκειται για μια ανοιχτή πρόταση. Αποφασίστε ως εκπαιδευτές ποιες δεξιότητες υπάρχουν ήδη στην ομάδα σας και ποιες λείπουν ή είναι επιθυμητές. Θεωρούμε ότι θα σας βοηθήσουν να πετύχετε το στόχο σας πιο αποτελεσματικά.

  • Κατά την αναζήτηση συγκεκριμένων πληροφοριών, χρησιμοποιώ πολλαπλές πηγές για την καλύτερη αξιολόγηση του αποτελέσματος αναζήτησης.
  • Ελέγχω αν οι πληροφορίες είναι αξιόπιστες. Συγκεκριμένα ελέγχω: τους συγγραφείς (την εμπειρογνωμοσύνη τους στο συγκεκριμένο θέμα), τον φορέα που δημοσίευσε τις πληροφορίες, τις αναφορές σε άλλες πηγές, το χρόνο της δημοσίευσης, τη γλώσσα που χρησιμοποιήθηκε, τη βαθμολογία των χρηστών, τα σχόλια κ.λ.π.
  • Έχω επίγνωση ότι διάφοροι άνθρωποι παρέχουν ψευδείς πληροφορίες για να υποστηρίξουν τους σκοπούς τους (π.χ. fake news).
  • Γνωρίζω τους βασικούς μηχανισμούς των μηχανών αναζήτησης. Δηλαδή το πώς δημιουργώ μια φράση αναζήτησης, πώς χρησιμοποιώ λέξεις – κλειδιά και γιατί ορισμένοι ιστότοποι βρίσκονται στην κορυφή της λίστας αποτελεσμάτων).
  • Έχω επίγνωση ότι οι πληροφορίες στις οποίες έχω πρόσβαση από τις μηχανές αναζήτησης ή τα κοινωνικά δίκτυα εξαρτώνται από λέξεις – κλειδιά και αλγόριθμους καθώς και από το προσωπικό μου ιστορικό αναζήτησης . Ο κάθε χρήστης δηλαδή λαμβάνει διαφορετικές πληροφορίες.

Να αντιμετωπίζω κριτικά τα οπτικοακουστικά (ΟΑ) κείμενα αλλά και να δημιουργώ δικά μου:

  • Κατανοώ ότι τα κείμενα των Μέσων έχουν τη δική τους οπτικοακουστική (ΟΑ) γλώσσα και η δημιουργία νοήματος προκύπτει από την επιλεκτική χρήση κάδρων, γωνιών λήψης, χρωμάτων, ήχων και μοντάζ.
  • Γνωρίζω ότι οι διάφορες μορφές ΟΑ έκφρασης διακρίνονται σε κατηγορίες και είδη (π. χ. στο κινηματογράφο, την τηλεόραση και το διαδίκτυο διακρίνουμε είδη όπως η μυθοπλασία, το ντοκιμαντέρ, η κωμωδία, το θρίλερ, επιστημονική φαντασία, ζωντανές εκπομπές, ρεπορτάζ, βίντεο κ.λ.π.). Τα γραπτά κείμενα έχουν επίσης συγκεκριμένες μορφές και χαρακτηριστικά (π. χ. η σύνταξη μιας δημοσίευσης σε blog είναι διαφορετική από ένα δελτίο τύπου, ένα άρθρο, ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου ή μια ανάρτηση στο Facebook).
  • Μπορώ να συζητήσω και να μοιραστώ τις προσωπικές μου απόψεις για τα μηνύματα μιας ταινίας /βίντεο, την ιστορία της, τη χρήση των οπτικών και ηχητικών εκφραστικών μέσων καθώς και άλλων μέσων έκφρασης όπως η μουσική, η ηθοποιία, τα σκηνικά κλπ. Έτσι ενθαρρύνω ένα πλαίσιο διατύπωσης διαφορετικών απόψεων μεταξύ των μελών μιας ομάδας.
  • Έχω επίγνωση ότι τα ΟΑ έργα παρουσιάζουν μια επιλεκτική ‘οπτική’ της πραγματικότητας, π. χ. ένας δημοσιογράφος ή ένας δημιουργός βίντεο επιλέγει από ποιον θα πάρει συνέντευξη καθώς και τη σύνθεση του κάδρου του, ώστε να αναδείξει ή να αποκρύψει κάποιες πληροφορίες.
  • Γνωρίζω ότι ένα ΟΑ έργο αντικατοπτρίζει όχι μόνο το θέμα που παρουσιάζει, αλλά και το ευρύτερο χρονικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο δημιουργήθηκε (π. χ. μια ταινία για έναν ιστορικό ήρωα εκφράζει αναπόφευκτα την άποψη των παραγωγών του έργου για τον ήρωα αυτόν).
  • Γνωρίζω ότι ο τεχνικός εξοπλισμός και οι συνθήκες προβολής (π. χ. αν παρακολουθώ μόνος ή σε ένα χώρο με ευρύ κοινό, σε μικρή ή μεγάλη οθόνη) μπορεί να επηρεάσουν τον τρόπο που θα κατανοήσω και θα μοιραστώ τις απόψεις μου για αυτό το έργο.

Να αξιοποιώ τα ΟΑ εργαλεία και το λογισμικό των εφαρμογών:

  • Ικανότητα χρήσης του τεχνικού εξοπλισμού
  • Ικανότητα αξιοποίησης των προγραμμάτων και των εφαρμογών για τη δημιουργία ΟΑ κειμένων
  • Ικανότητα επεξεργασίας πληροφοριών για παρουσίαση, σύμφωνα με τις ανάγκες συγκεκριμένου κοινού
  • Ικανότητα παρουσίασης πληροφοριών σε διάφορες διαθέσιμες πλατφόρμες
  • Ικανότητα επίλυσης τεχνικών προβλημάτων ή αναζήτησης της κατάλληλης τεχνικής βοήθειας

Να πειραματίζομαι με νέες τεχνολογίες και καινοτομικές μορφές Μέσων:

  • Δημιουργία διαδραστικών τρόπων έκφρασης
  • Συστηματοποιώ τα τεχνικά και εκφραστικά Μέσα ώστε να παρέχω χρήσιμους συνδέσμους για τις νεανικές δραστηριότητες
  • Κατανοώ την αξία της εκ νέου επεξεργασίας ΟΑ έργων ώστε να καλύπτουν τις ανάγκες νεανικών ομάδων

Κατανοώ τους διαφορετικούς κινδύνους που σχετίζονται με τη χρήση των Μέσων και αναπτύσσω συμπεριφορές που διευκολύνουν την ασφάλειά μου.

  • Κατανοώ ότι τα κοινωνικά δίκτυα μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να αποκλείσουν, να εκμεταλλευτούν και να παρενοχλήσουν σεξουαλικά.
  • Γνωρίζω ότι πρέπει να αμφισβητώ τις προθέσεις όσων συναντώ στο διαδίκτυο π.χ. για να αποφύγω την υποκλοπή πληροφοριών ή την εκμετάλλευση.
  • Κατανοώ ότι ορισμένες ακραίες οργανώσεις προωθούν τη διαμάχη και το μίσος για να υποστηρίξουν τις πολιτικές τους σκοπιμότητες.
  • Γνωρίζω πώς να εγκαθιστώ αντιικά προγράμματα και να κρυπτογραφώ τις συζητήσεις μου.
  • Μπορώ να καταλάβω αν ένα πρόγραμμα ή δίκτυο είναι ασφαλές.

Γνωρίζω ότι υπάρχουν διάφοροι νόμοι σχετικά με το διαδικτυακό περιεχόμενο (π. χ. πνευματικά και προσωπικά δικαιώματα).

  • Δεν μπορώ να δημοσιεύσω φωτογραφίες άλλων χωρίς την άδειά τους. Ειδικά για ανηλίκους απαιτείται η άδεια των γονέων.
  • Γνωρίζω τι είναι οι ελεύθερες άδειες και πώς να ψάξω για μουσική και φωτογραφίες με ελεύθερα δικαιώματα.
  • Γνωρίζω πώς να αποδώσω τα στοιχεία του δημιουργού σε μια φωτογραφία (όνομα, σύνδεσμο στην πηγή και είδος άδειας).

Κατανοώ τα διαφορετικά μοντέλα παραγωγής των Μέσων μεταξύ των οποίων τη διαφήμιση και την παρακολούθηση του χρήστη από τις ιστοσελίδες.

  • Όταν σε μια ταινία χρησιμοποιούνται προϊόντα με εμφανή μάρκα, ξέρω ότι η εταιρεία πιθανόν έχει πληρώσει γι’ αυτό ως μέρος της στρατηγικής μάρκετινγκ που ακολουθεί.
  • Γνωρίζω ότι εφημερίδες, διαδικτυακές και μη, παρουσιάζουν συχνά διαφημιστικό περιεχόμενο με τρόπους που μοιάζουν πολύ με αντικειμενικό ρεπορτάζ.
  • Γνωρίζω πώς να αναζητώ ενδείξεις ότι το περιεχόμενο μπορεί να χρηματοδοτείται.
  • Γνωρίζω ότι οι εταιρείες παραγωγής διαδικτυακού περιεχομένου στοχεύουν στο να με κάνουν να κάνω ‘κλικ ‘σε έναν σύνδεσμο συγκεκριμένης ιστοσελίδας για να κερδίσουν χρήματα. Το περιεχόμενο που σχεδιάζεται για να προκαλέσει το “κλικ” του χρήστη είναι συνήθως κακής δημοσιογραφικής ποιότητας και εκμεταλλεύεται την περιέργεια και τα προσωπικά συναισθήματα.
  • Γνωρίζω ότι κάθε φορά που κάνω κλικ σε ένα σύνδεσμο, για παράδειγμα στο Facebook, τα δεδομένα μου θα συλλεχθούν για περαιτέρω χρήση για σκοπούς που έχουν σχέση με το μάρκετινγκ.Γνωρίζω ότι μπορώ να βρω πληροφορίες σχετικά με αυτό στους όρους και τις προϋποθέσεις.
  • Γνωρίζω τι είναι τα cookies ή το ιστορικό περιήγησης και το πώς μπορώ να τα διαγράψω.
  • Γνωρίζω ότι η τοποθεσία μου μπορεί να ανιχνευθεί όταν κάνω χρήση των συσκευών μου.

Επικοινωνώ με ηθικό τρόπο και ακολουθώ τις αρχές του κώδικα δεοντολογίας διαδικτύου (nettiquette).

  • Γνωρίζω ότι είναι λάθος να διαδίδω μηνύματα μίσους και προκατάληψης.
  • Σέβομαι διαφορετικές γνώμες και είμαι ανοιχτός στο διάλογο.
  • Υποστηρίζω όσους είναι θύματα μίσους και το αναφέρω.
  • Επιλέγω συνειδητά ποιο περιεχόμενο αφορά δημόσια χρήση και ποιο συγκεκριμένο κοινό.

Μπορώ να προστατεύω την ιδιωτικότητά μου στο διαδίκτυο.

  • Γνωρίζω ότι δεν έχω απόλυτο έλεγχο όσων αναρτώ στο διαδίκτυο για τον εαυτό μου. Δεν μπορώ ποτέ να το διαγράψω ολοσχερώς.
  • Ρυθμίζω και επανεξετάζω ανάλογα τις ρυθμίσεις απορρήτου μου.
  • Επιλέγω ισχυρούς κωδικούς και τους διαφυλάσσω.

Γνωρίζω τους νόμους για την προστασία των νέων.

  • Γνωρίζω τους όρους νομικής προστασίας των νέων σε σχέση με τα Μέσα στη χώρα μου.
  • Επιλέγω παιχνίδια κατάλληλα για την ομάδα μου χρησιμοποιώντας τις ετικέτες PEGI (Pan European Game Infromation).
  • Μπορώ να εγκαταστήσω λογισμικό με φίλτρα προστασίας για να ελαχιστοποιήσω τον κίνδυνο πρόσβασης σε επιβλαβές ή επικίνδυνο περιεχόμενο.

Συμμετέχω στην κοινωνία μέσω των κοινωνικών δικτύων.

  • Μπορώ να παρουσιάσω την άποψή μου δημόσια (σε φόρουμ, σε ομάδα σε κοινωνικά δίκτυα, σε δημόσιες διαβουλεύσεις κλπ).
  • Μπορώ να βρω υποστήριξη για μια ιδέα, για παράδειγμα, με τη δημιουργία και την προώθηση ηλεκτρονικού υπομνήματος, δημιουργώντας και προωθώντας ένα ηλεκτρονικό κάλεσμα- συλλογή υπογραφών.
  • Μπορώ να χρησιμοποιήσω πολυμεσικά εργαλεία για να επηρεάσω και να ενεργοποιήσω την τοπική κοινότητα στην οποία ανήκω.

Γνωρίζω πώς οι νέοι χρησιμοποιούν τα Mέσα και τι επηρεάζει τις επιλογές τους (ηλικία, φύλο, κοινωνικοπολιτισμικό υπόβαθρο κλπ)

  • Γνωρίζω πού να βρω έρευνες και πηγές δεδομένων σχετικά με τη χρήση των νέων τεχνολογιών από τους νέους.
  • Παρακολουθώ τα παιδιά την ώρα που χρησιμοποιούν τα τηλέφωνά και τις συσκευές τους σε διαφορετικές περιστάσεις (π. χ. με φίλους, κάνοντας τα μαθήματα τους ή σε μια δραστηριότητα κλπ).
  • Μιλώ με τους νέους για το πώς χρησιμοποιούν τα Mέσα ενημέρωσης, για τα αγαπημένα τους sites, τους youtubers που ακολουθούν ή άλλες συνήθεις χρήσεις.

Γνωρίζω πού να αναζητήσω πληροφορίες και εκπαιδευτικό υλικό τόσο από ερευνητές όσο και από επιμορφωτές για θέματα ψηφιακής και οπτικοακουστικής παιδείας.

  • Παρακολουθώ άρθρα και blogs με τις νέες τάσεις
  • Ανταλλάσσω καλές πρακτικές με άλλες οργανώσεις
  • Αναζητώ νέα εκπαιδευτικά υλικά

Διαχειρίζομαι τις ανησυχίες γονέων και εκπαιδευτικών σχετικά με τα Μέσα.

  • Μπορώ να προτείνω στρατηγικές επικοινωνίας που μπορούν να ανοίξουν συζητήσεις με τους νέους.
  • Γνωρίζω στρατηγικές διαπραγμάτευσης που θα βοηθήσουν τους νέους να προσδιορίσουν τα όρια τους Μπορώ να ορίσω τον όρο «εθισμός» και να προτείνω σχετικές πηγές με συμβουλές και υποστήριξη.
  • Κατανοώ τον πιθανό πανικό που προκαλεί η αθρόα χρήση και την ανάγκη για μια ήρεμη και λογική προσέγγιση της χρήσης των Μέσων από τους νέους.

Σχεδιάζω εκπαιδευτικές δραστηριότητες 'βήμα προς βήμα' (π.χ. εργαστήρια, φεστιβάλ, αφιερώματα):

  • Μπορώ να αναγνωρίσω υπάρχουσες ικανότητες στην ομάδα μου.
  • Μπορώ να επιλέξω κατάλληλες δραστηριότητες για τους στόχους μου.
  • Μπορώ να χρησιμοποιήσω τεχνικές και στρατηγικές για συμμετοχή και εμπλοκή των παιδιών στην ομάδα.
  • Μπορώ να ετοιμάσω απλά εργαλεία για την παρακολούθηση μιας διαδικασίας και την αξιολόγησή της.
  • Μπορώ να βρω καινοτόμους τρόπους χρήσης των ψηφιακών μέσων.
  • Μπορώ να εμπνευστώ και από άλλα γνωστικά ή καλλιτεχνικά πεδία για τις δραστηριότητες σου

Να ανανεώνω τις γνώσεις μου και να αναπτύσσω δεξιότητες δια βίου μάθησης:

  • Να ξέρω πού να βρω νέα εργαλεία και εφαρμογές π.χ. apps, blogs, θεματικές ομάδες στα κοινωνικά Mέσα δικτύωσης.
  • Να μπορώ να χρησιμοποιώ πηγές από το διαδίκτυο (π.χ. διαδικτυακά μαθήματα, φόρουμ κλπ) όταν μαθαίνω πώς να χρησιμοποιώ ένα νέο εργαλείο.
  • Να ανταλλάσσω εμπειρίες με άλλους εμψυχωτές, π.χ. μέσω της συμμετοχής σε δίκτυα και φόρουμ. Να συμμετέχω σε τεχνικές, καλλιτεχνικές, εκπαιδευτικές ή/και νομικές επιμορφώσεις σύμφωνα με τις ανάγκες μου.

Η δημοσίευση δημιουργήθηκε ώς μέρος του προγράμματος: EMELS.

Το κείμενο αυτό χρηματοδοτήθηκε με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής.Η παρούσα δημοσίευση δεσμεύει μόνο τον συντάκη της και η Επιτροπή δεν ευθύνεται για τυχόν χρήση των πληροφοριών που περιέχονται σε αυτήν.